Закономерности и принципы научной деятельности высшей школы. Жоғары мектептегі ғылыми жұмыстың заңдылықтары мен принциптері.

Аннотация

В статье автор обосновывает логику построения теории научной деятельности высшей школы. Это раздел в теории образования. Педагогический процесс высшей школы состоит из процессов обуче- ния, воспитания, развития и научной деятельности. Историческое развитие университетов накопило более десятивековой опыт построения процесса исследования в вузе. Поэтому наравне с дидактикой как теорией обучения, а также теорией воспитания высшей школы, можно предложить выделение теории научной деятельности вуза. Условно выделены три этапа развития содержания и форм научной деятельности вузов. Первый – с зарождения университетов до появления исследовательских университетов; второй – с XIX – до первой половины ХХ века, третий – с послевоенного развития высшего образования по настоящее время. Определены восемь закономерностей научной деятельности высшей школы, принципы научной деятельности высшей школы. Первая закономерность: существует зависимость активности научных исследований университета от исследовательской политики вузов и возраста, а значит традиций университетов. Вторая закономерность: в условиях роста количества инфоисточников научной информации происходит динамизация и диверсификация научных исследований в вузах. Третья – научная деятельность педагогического процесса ВШ зависит от потребностей общества и его требований (культуросообразность научной деятельности). Четвертая – процессы обучения, воспитания, научной деятельности в высшей школе закономерно взаимосвязаны в целостный педагогический процесс вуза. Пятая закономерность – содержание научных исследований закономерно зависит от его цели и задач, а также индивидуальных творческих и исследовательских (аналитических) возможностей студентов. Принципы научной деятельности (НД) вуза: макроуровень: разработки и осуществления исследовательской политики вузов; академической свободы и ответственности педагога-исследователя; интеграции науки и образования; культивирования научных школ и ее традиций; создания и развития научно-инновационной среды; интернационализации научных исследований, открытости и активи- зации международного научного сотрудничества и обменов; динамизма и диверсификации научных исследований; микроуровень: единства исследования и преподавания, исследования и обучения; мо- тивирования НД; креативности НД; успешности обучения и НД; рефлексии НД. Мақалада жоғары оқу орындарындағы ғылыми іс-əрекет дамуының маңыздылығы қарастырылған. Сонымен қатар жоғары мектептегі ғылыми іс-əрекет принциптері мен жоғары мектептегі ғылыми іс-əрекет дəстүрі мен заңдылықтарын анықталған. Білім беру теориясы бөлімі. Жоғары мектептегі педагогикалық үдеріс оқыту үдерістерінен, тəрбие, даму жəне ғылыми жұмыстан тұрады. Университеттердің даму тарихы ЖОО зерттеу үдерісінің құрылу тəжірибесімен жинақталған. Сондықтан оқыту теориясымен теңдес дидактика, жоғары мектептегі тəрбие теориясы, ЖОО ғылыми жұмыс теориясын бөліп ұсынуға болады. ЖОО ғылыми жұмысының мазмұны мен формаларының даму кезеңдері үшке бөлінеді: бірінші – зерттеу университеттеріне дейінгі университеттердің пайда болуы; екінші, ХІХ ғасырдың бірінші жартысы мен ХХ ғасыр, үшінші, соғыстан кейінгі жоғары білім беру мен қазіргі кезеңге дейін. Жоғары мектептің ғылыми жұмысы бойынша сегіз заңдылығы мен жоғары мектепте ғылыми жұмыстың принциптері анықталған. Бірінші заңдылық: ЖОО зерттеу саясатынан зерттеу университеттерінің ғылыми зерттеулеріндегі тəуелділіктің болуы. Екінші заңдылық: ЖОО ғылыми зерттеулерінде ғылыми ақпараттармен ғылыми көздердің арасында диверсификация мен динамикалылығының болуы. Үшінші жоғары мектептегі педагогикалық үдерістегі ғылыми жұмыс қоғамдық қажеттіліктермен жəне талаптарына тəуелді (ғылыми жұмыстың мəдени əртүрлілігі). Төртінші, ЖОО тұтас педагогикалық үдерісте өзара байланысты жоғары мектептегі ғылыми жұмыс, тəрбие, оқыту үдерісі. Бесінші, ғылыми зерттеу мазмұны оның мақсаты мен міндеттеріне тəуелді, сондай-ақ студенттердің жеке шығармашылық жəне зерттеу (аналитикалық) мүмкіндіктері. ЖОО ғылыми жұмыс принциптері: макродеңгей: ЖОО зерттеу саясатын дайындау мен жетілдіру, педагог-зерттеушінің академиялық еркіндігі мен жауапкершілігі, ғылым мен білімнің өзара алмасуы, ғылыми мектептерді жəне олардың дəстүрлерін дамыту; ғылыми-инновациялық ортаны құру мен дамыту; халықаралық ғылыми ынтымақтастық жəне өзара алмасуда ашықтық пен белсенділік; микродеңгей: оқыту мен зерттеудің бірлігі, ғылыми жұмысқа ынталандыру, ғылыми жұмыстағы шығармашылық, ғылыми жұмыстағы сəтті оқу, ғылыми жұмыстағы рефлексиялар.